Για τον Δερμιτζογιάννη (Ένα κείμενο του Αγησίλαου Αλιγιζάκη)
Ο Δερμιτζογιάννης γεννήθηκε το 1907 στη Μαρωνιά Σητείας. Στα γυμνασιακά χρόνια μαθαίνει μαντολίνο και θιαμπόλι και στη συνέχεια μετοικεί στο Μεγάλο Κάστρο όπου εργάζεται ως εμποροϋπάλληλος, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνει βιολί. Στη συνέχεια υπηρετεί στο στρατό ως λοχίας πυροβολικού στη Σούδα Χανίων και την επόμενη τετραετία κατατάσσεται στην Αστυνομία Πόλεων. Αυτή την περίοδο συλλαμβάνει τον λήσταρχο Καραθανάση, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει τη δολοφονική απόπειρα κατά του Εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο επόμενος σταθμός της ζωής του και τελικός προορισμός είναι η Σητεία, όπου εγκαθίσταται μόνιμα και τελειοποιεί τις μουσικές του δεξιότητες στο βιολί, τη λύρα και την κιθάρα, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνει σκοπούς και χορούς από όλη την Ελλάδα.
Η καλλιτεχνική ακμή του Δερμιτζογιάννη είναι η τριαντακονταετία 1950-1980. Αυτό το χρονικό διάστημα ο Στειακός δημιουργός εκδίδει τέσσερα βιβλία με μαντινάδες και περίπου 150 δίσκους με σκοπούς απ' όλη την Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο βιβλίο «Κρητικές Μαντινάδες» με 800 μαντινάδες εκδίδεται το 1953, το δεύτερο με 1.600 στίχους το 1963, το τρίτο με 4.000 μαντινάδες το 1968 και το τελευταίο «Φιλοσοφία της ζωής» το 1979. Στη δισκογραφία πρωτοεμφανίζεται το 1953 με δυο δίσκους 78 στροφών και 4 τραγούδια, ενώ συνολικά συνθέτει πάνω από 20.000 μαντινάδες. Αξιοσημείωτο γεγονός στα πρώτα δισκογραφικά βήματα η συνεργασία με τον αρχιμουσικό του Δήμου Σητείας και συντοπίτη Ιωάννη Δεληβασίλη, ο οποίος εναρμόνισε στο πεντάγραμμο τις μουσικές νότες των πρώτων δίσκων. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο Δερμιτζογιάννης διαπρέπει τόσο ως μουσικός όσο και ως ποιητής, καθώς οι συνθέσεις, οι μαντινάδες και τα καθαρογλωσσίδια τυγχάνουν επαίνων από μεγάλες λόγιες μορφές της εποχής του, πολιτικά πρόσωπα και πολλούς επώνυμους μερακλήδες. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τον καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών Ευάγγελο Σκουβαρά, τον Μενέλαο Παρλαμά διευθυντή του Λυκείου Κοραής στο Ηράκλειο, τον Εθνάρχη Μακάριο, κ.ά. Αξιοπρόσεκτες είναι οι επαινετικές εκφράσεις του καθηγητή Ευάγγελου Σκουβαρά για τον Δερμιτζογιάννη: «γνήσιος ποιητάρης», «ο Δερμιτζάκης δεν είναι ανάγνωσμα είναι ακρόαμα», καθώς και «...οι λυγμολαλιές της λύρας του, τα γερακοκούδουνα του δοξαριού του, οι κοντυλιές του, αλλού συρτές και αλλού πηδηχτές, η αφκιασίδωτη φωνή του...». Το ίδιο συγκινητικός είναι και ο έπαινος του Μενέλαου Παρλαμά, ο οποίος αναφέρει: «Πιστεύω πως ο αληθινός ποιητής δεν εκδηλώνεται μονάχα με στίχους, εκδηλώνεται με ολόκληρη τη ζωή του. Εσείς σε όλες τις εκδηλώσεις είστε ποιητής». Υπάρχει, όμως, και μια άλλη πλευρά της μουσικής προσωπικότητας του Δερμιτζογιάννη, η κανταδόρικη. Στην αυτοβιογραφία αναφέρει τις καντάδες που έκανε στο Μεγάλο Κάστρο στα νιάτα του, ενώ είναι γνωστό ότι τις δεκαετίες 1960 και 1970 ερχόταν τακτικά σε φιλικά σπίτια στο Ηράκλειο όπου έπαιζε βιολί ή/και λύρα με Καστρινούς φίλους του. Ο πιο γνωστός ήταν ο γνωστός έμπορος μουσικός οργάνων Μιχάλης Σφακιανάκης, ένα από τα τελευταία λόγια βιολιά του Μεγάλου Κάστρου, με τον οποίο έπαιζαν μαζί κοντυλιές Καλογερίδη (Α. Αλιγιζάκη, Η Μουσική Οδύσσεια του Βιολιού στο Μεγάλο Κάστρο, σ. 47).
Ο Δερμιτζογιάννης είναι ένας από τους κορυφαίους κρίκους στην αλυσίδα της στειακής μουσικής παράδοσης. Πιο συγκεκριμένα, στο μουσικό του έργο μπορούμε να διακρίνουμε δυο διακριτές συνιστώσες: η πρώτη αφορά τη συνέχεια του Φοραδάρη και του Κυρλίμπα τόσο λόγω του οργάνου, καθώς χρησιμοποιεί συχνά τη λύρα με τα γερακοκούδουνα όσο και λόγω του λαϊκού ύφους, ενώ η δεύτερη συνιστώσα επηρεάζεται από τον Καλογερίδη και τις δημιουργίες του. Είναι αυτονόητο ότι ο Δερμιτζογιάννης συνδιαλέγεται μουσικά με αυτές τις σημαντικές προσωπικότητες, αλλά ως μεγάλος μουσικός βρίσκει τον δικό του μουσικό δρόμο, τον δικό του τρόπο ξεχωριστής έκφρασης, γι αυτό και σήμερα θεωρείται ένας από τους πρωτομάστορες της σητειακής μουσικής παράδοσης. Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό από τον ακροατή, καθώς μόλις αρχίζει να παίζει φανερώνεται το προσωπικό ηχόχρωμα, το οποίο σφραγίζει τις δημιουργίες του. Ο ήχος του δοξαριού είναι πρωτόγονος, πότε άγριος πότε γαλήνιος, αλλά πάντα πειθήνιο όργανο στην έκφραση των προσωπικών συναισθημάτων του χειριστή του. Ο συναισθηματικός πλούτος που αποκαλύπτεται αφορά τόσο τον ακροατή όσο και τον ίδιο το μουσικό. Αυτό φανερώνει τη βιωματική σχέση του καλλιτέχνη με το όργανο, τη γη που τον μεγάλωσε, καθώς και το ψυχικό του μεγαλείο, το οποίο γεμίζει από αγάπη για τον συνάνθρωπο. Με αυτό τον τρόπο διδάσκει ήθος, αξίες και σεμνότητα, ενώ ταυτόχρονα μας ταξιδεύει σε αλλοτινές εποχές. Με άλλα λόγια, ο Στειακός καλλιτέχνης είναι ο πολιτισμικός φορέας της αγροτοποιμενικής κρητικής κοινωνίας με τις προαναφερόμενες αρετές και αξίες. Αυτή η κοινωνία παύει να υπάρχει τη δεκαετία του 1970 με την τουριστική εισβολή και την ακραία εμπορευματοποίηση της κρητικής μουσικής και του κρητικού γλεντιού.
Η ποίηση του Δερμιτζογιάννη είναι, επίσης, ένα μεγάλο και ανεξάντλητο κεφάλαιο. Οι μαντινιάδες αφορούν ποικίλες θεματικές, όπως την ιστορία, την πολιτική, τη λαογραφία, τον έρωτα, τη σάτιρα και τη διδαχή. Δηλαδή, η τέχνη του σφυρηλατεί ένα ιδεώδες χωροχρονικό αποτύπωμα, το οποίο απλώνεται από την Κρήτη στην Ελλάδα και από το παρελθόν, στο παρόν και το μέλλον. Εδώ ο ποιητής αποκαλύπτει την ταυτότητά του, η οποία αποτελεί συνδυασμό τριών ομόκεντρων κύκλων·στον πρώτο (μικρότερο) βρίσκεται η Σητεία, στον αμέσως επόμενο και λίγο μεγαλύτερο βρίσκεται η Κρήτη και στον τρίτο που περικλείει τους δυο προηγούμενους βρίσκεται η Ελλάδα. Με αυτό τον τρόπο τιμά τη γη της Σητείας που πατεί, την παράδοση της Κρήτης που υπηρετεί και τον αέρα της Ελλάδας που αναπνέει. Ο Δερμιτζογιάννης γράφει, σκέπτεται, συνθέτει, παίζει μουσική και ζει ως ΣΗΤΕΙΑΚΟΣ, ως ΚΡΗΤΙΚΟΣ και ως ΕΛΛΗΝΑΣ. Είναι φίλος της φωτεινής ζωής με τα γλέντια, τις χαρές, αλλά και με τις πίκρες, χωρίς όμως να ξεχνά την πατρίδα. Με άλλα λόγια, ποτέ δεν έπαψε να είναι ένας Οδυσσέας της ζωής, της μουσικής και της ποίησης, έχοντας ως πυξίδες την αγάπη για τον συνάνθρωπο και την τέχνη που πιστά υπηρέτησε. Ταυτόχρονα, λόγω της καταγωγής και του ποιητικού έργου είναι ένας σύγχρονος Ερωτόκριτος, ο οποίος αν ζούσε θα αφιέρωνε στον συμπατριώτη του Δερμιτζογιάννη την εξής μαντινιάδα:
«Απ' ό,τι κάλλη έχει ο άνθρωπος, τα λόγια έχουν τη χάρη
να κάμουσι κάθε καρδιά παρηγοριά να πάρη
κι οπού κατέχει να μιλή με γνώση και με τρόπο,
κάνει και κλαίσει και γελούν τα μάτια των ανθρώπω».
Ερωτόκριτος, Μέρος Α, στιχ. 887-890. Κριτική έκδοση, Στυλ. Αλεξίου, Ερμής Αθήνα, 1980.
Περιεχόμενα:
1. Σιγανός χορός της νύφης 2. Κρήτη μητέρα τσ' αρχοντιάς 3. Στειακές κοντυλιές 4 .Συρτός Χανιώτικος 5. Σαν μπούμε στ' αυτοκίνητο 6. Μέσα στον πόνο είν' η χαρά 7. Ηρακλειώτικες κοντυλιές 8. Πηδηχτός χορός 9. Τα μαύρα μάτια την αυγή 10. Μωρό μου την αγάπη σου 11. Καλαματιανός συρτός 12. ’σπρη, βιτσάτη, λυγερή 13. Η σκνίπα 14. Ήρθες παιδί μου 15. Της ξενιτιάς τα βάσανα 16. Ο χωρισμός 17. Κρητικό συρτάκι
