Περιεχόμενα:
1. Πραματευτής κατέβαινε 04:52 2. Πέντε μήνες γκιζερούσα 04:46 3. Άρκοντες τρων και πίνουσι 04:19 4. Κάστρο και πού ’ν’ οι πύργοι σου 02:28 5. Σαράντα μαστορόπουλα 04:18 6. Η νύχτα ώρες δεκατρείς 08:11 7. Κράτημα 02:28 8. Θεοτόκε Παρθένε 03:34 9. Ταξίμι 05:25 10. Θρήνος μεγάλος έγινε 03:46 11. Ζωναράδικο - Δω στα λιανοχορταρούδια 03:18 12. Βλέπω καράβια κι έρχονται 02:54 13. Με μήνυσε η αγάπη μου 03:29 14. Ήθελα να ’ρθώ το βράδυ 04:23 15. Τρελέ τσιγγάνε 03:44 16. Θα σπάσω κούπες 04:29 17. Έχε γεια Παναγιά - Καροτσιέρης 05:32
Ακριβή παραμυθία
Δεν χρειάζεται να διαθέτει κανείς ιδιαίτερη παρατηρητικότητα για να διακρίνει στο πρόσωπο της Δόμνας Σαμίου το πάθος, τους ξεκάθαρους στόχους και τη φροντίδα ακόμα και για την τελευταία λεπτομέρεια που αφορά τη δουλειά της.
Μεγάλωσε στα σκληρά χρόνια που η μοίρα επεφύλαξε στους ξεριζωμένους Ίωνες. Ωστόσο, όπως συμβαίνει σε κάθε δοκιμασία, η παρηγοριά και το «θαρσείν χρη» βρίσκουν έδαφος και ευδοκιμούν με πολλούς τρόπους στις καρδιές των ανθρώπων. Ανάμεσα στα άλλα τους κειμήλια, οι μικρασιάτες πρόσφυγες φύλαξαν και τα τραγούδια τους, ακριβή παραμυθία και βάλσαμο στην πίκρα, τα βάσανα και την ψυχική δοκιμασία. Στη δεκαετία του '30, που η Δόμνα δέχεται, ως παιδί, τα ερεθίσματα που χαράζουν τις πρώτες γραμμές του μεγάλου σχεδίου της ανθρώπινης ψυχής, τόσο στο δικό της στενότερο όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, το δημοτικό τραγούδι και τα διάφορα ζητήματα που συνδέονται μ' αυτό λαμβάνουν μια ιδιαίτερη και πρωτοφανέρωτη στην ιστορία του βαρύτητα. Είχαν ήδη ξεκινήσει -και συνεχίζονταν- συζητήσεις αλλά και διαμάχες ανάμεσα στους λόγιους μουσικούς (Καλομοίρης, Λαμπελέτ, Βάρβογλης, Ψάχος κ.ά.), οι οποίες έθεταν πολλαπλά θέματα που αφορούσαν έμμεσα ή άμεσα την «εθνική» μουσική και φυσικά το δημοτικό τραγούδι, κι ακόμα είχαν αρχίσει να φαίνονται οι νέες προοπτικές που άνοιγε η τεχνολογία στην καταγραφή και τη μελέτη της δημοτικής μουσικής με την εμφάνιση του φωνογράφου.
Οι εφαρμογές της εξέλιξης αυτής άρχισαν να γίνονται αισθητές στην Ελλάδα λίγο πριν από τη δεκαετία του '30 και υπήρξαν καταλυτικές για τη δημοτική μουσική. Τότε πραγματοποιήθηκαν οι ιστορικές καταγραφές τόσο του Συλλόγου Δημοτικών Τραγουδιών, που ιδρύθηκε το 1930 με σκοπό την ηχογράφηση δημοτικής μουσικής σε δίσκους, με αυστηρά λαογραφικά κριτήρια, όσο και η ανάλογη του Σίμωνος Καρά στα 1936. Οι δραστηριότητες αυτές μας άφησαν έναν ικανό αριθμό πολύτιμων ηχογραφήσεων και, από μια άλλη άποψη, μπορούμε να πούμε ότι κήρυξαν πανηγυρικά την έναρξη ενός αγώνα όχι μόνο υπέρ του εντοπισμού της προβολής και διατήρησης των μνημείων του λαϊκού πολιτισμού, αλλά και εναντίον του κινδύνου της παραμόρφωσης, που εμπεριείχε η άκριτη εμπορευματοποίηση τους. Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που, είτε στο προσκήνιο, είτε στο παρασκήνιο, στρατεύτηκαν στα κατοπινά χρόνια στον αγώνα αυτόν. Ένας από τους πιο δραστήριους και αποτελεσματικούς είναι η Δόμνα Σαμίου.
Αρκετά νωρίς, σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών, βρέθηκε ανάμεσα στους μαθητές του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής, όπου είχε την ευκαιρία να μελετήσει και να γνωρίσει τα μυστικά του δημοτικού τραγουδιού με δάσκαλο τον Σίμωνα Καρά. Από το 1954, που αρχίζει να εργάζεται στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, αφιερώνεται σε ένα μεγάλο και δύσκολο έργο, που περιλαμβάνει, εκτός από τη μελέτη της ερμηνείας, την καταγραφή, την ταξινόμηση και την προβολή του υλικού που η ίδια συλλέγει ταξιδεύοντας συνεχώς ακόμη και στα πιο μακρινά και δύσβατα μέρη της Ελλάδας. Στα 1960 η δραστηριότητα της εκτείνεται και στον τομέα της παραγωγής δίσκων. Από το 1971 μάλιστα που αποχωρεί από τη ραδιοφωνία, οι προσπάθειες της εντείνονται, αποφέροντας πλούσια συγκομιδή μουσικολαογραφικού υλικού. Για πρώτη φορά εμφανίζεται ως ερμηνεύτρια το 1971. Το κοινό την υποδέχεται όχι απλώς θετικά -σαν μια ακόμη καλή φωνή στο δημοτικό τραγούδι- αλλά επιπλέον αναγνωρίζει την όλη προσπάθεια της ως πράξη πίστεως, γεγονός που την ξεχωρίζει και της παραχωρεί την ανάλογη θέση στη γενική εκτίμηση.
Η εμπειρία και η γνώση αυτή γίνεται αργότερα πολύτιμη βάση και αφετηρία για τη δημιουργία μιας μοναδικής για την εποχή σειράς ντοκιμαντέρ («Μουσικό Οδοιπορικό») για λογαριασμό της κρατικής τηλεόρασης.
Με το πέρασμα του χρόνου, η αντίληψη που επικρατεί για τη δημοτική μουσική στα μέσα ενημέρωσης (δίσκοι, ραδιόφωνο, τηλεόραση) περιορίζεται σε μια μάλλον κενή γραφικότητα που εξυπηρετεί εμπορικούς μόνο στόχους. Οι «εκλαϊκεύσεις» αφυδατώνουν την παράδοση και την καθιστούν όχι μόνο νεκρό γράμμα αλλά και επικίνδυνη. Γιατί το μόνο που της μένει είναι η γραφικότητα, μια γραφικότητα που δεν είναι σε θέση να μας δείξει το πραγματικό μας πρόσωπο, ούτε να μας συνδέσει ουσιαστικά με την παράδοση.
'Όσο το βαθύτερο νόημα και η αξία της παράδοσης χάνεται πίσω από απλοϊκά σχήματα και ποικίλες αλλά ξένες προς αυτήν σκοπιμότητες, τόσο περισσότερο επιτακτική γίνεται η ανάγκη να αποκαλυφθεί και να φωτιστεί η ομορφιά, η χάρη και η χρησιμότητα της στη σύγχρονη κοινωνία. Στον αγώνα αυτόν, και μάλιστα στις πρώτες γραμμές του, η Δόμνα Σαμίου ξεχωρίζει για τη δράση της. Οι συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, η έρευνα, οι καταγραφές, οι εκδόσεις, και πάνω απ' όλα το πάθος και η διαθεσιμότητα της στην προσπάθεια αυτή, την κάνουν άξια της πιο μεγάλης τιμής που οφείλεται σε αφοσιωμένους ανθρώπους.
Γιώργος Ε. Παπαδάκης (1998)
