CD 1
ΡΟΔΙΝΟΣ - ΜΠΑΞΕΒΑΝΗΣ
1. Συρτός Αποκορωνιώτικος 2. Χανιώτικος Σταφιδιανός 3. Μαράθηκα πουλάκι μου 4. Αιντε μαντζουράνα μου 5. Βαρύς Πισκοπιανός 6. Αμάν Μαριώ 7. Συρτός Κισσαμνιώτικος 8. Ρεθεμνιώτικο συρτό 9. Θε να σε κάνω μενεξέ 10. Έλα σαν έχεις όρεξη 11. ’σπρο μου περιστέρι 12. Ωχ μικρό μελαχρινό 13. Λεονταριού καρδιά βαστάς 14. Ρεθεμνιώτικο πεντοζάλι
CD 2
ΑΛΕΚΟΣ ΚΑΡΑΒΙΤΗΣ
1. Ας ήξευρα που μένει ο αητός 2. Αμαριώτικα πεντοζάλια 3. Ήθελα να 'μουν σύννεφο 4. Ρόδο της Πρωτανάστασης 5. Συρτό τσ' αγάπης 6. Σούστα Ρεθεμνιώτικη 7. Συρτός Ριζίτικος 8. Κρήτες τσ' Αμερικής 9. Κοντυλιές Λασιθιώτικες 10. Συρτός Αποκορωνιώτικος 11. Τα όρη τα ψηλά βουνά 12. Σητειακές κοντυλιές 13. Συρτός Κουτρουλιανός 14. Μέσα στου κόσμου τις χαρές
CD 3
ΜΑΝΟΛΗΣ ΛΑΓΟΣ
1. Τη μάνα μου την αγαπώ 2. Περβολιανός συρτός 3. Δακρύζω με παράπονο 4. Μα 'γω 'μαι ο περβολάρης σου 5. Τάσσω σου Παναγία μου 6. Τρώτε και πίνετε άρχοντες 7. Ούλοι αγαπούν και χαίρουνται 8. Ποτέ μου να μην πιω κρασί 9. Διπλά θα πάρω τα βουνά 10. Σφακιανός συρτός 11. Αγιοβασιλειώτικη σούστα
CD 4
ΣΤΕΛΙΟΣ ΦΟΥΣΤΑΛΙΕΡΗΣ
1. Όσο βαρούν τα σίδερα 2. Πονεμένη καρδιά 3. Συρτό της νύχτας 4. Το μερακλίδικο πουλί 5. Συρτός πρώτος 6. Σαν δεις αγάπης δάκρυα 7. Τα βάσανά μου χαίρομαι 8. Κοντυλιές μυλοποταμίτικες 9. Βαφιανός συρτός 10. Όσο σιμώνει ο καιρός 11. Στ' αραχνιασμένο μνήμα μου 12. Ηρακλειώτικος πεντοζάλης
CD 5
ΔΕΡΜΙΤΖΟΓΙΑΝΝΗΣ
1. Σιγανός χορός της νύφης 2. Κρήτη μητέρα τσ' αρχοντιάς 3. Στειακές κοντυλιές 4 .Συρτός Χανιώτικος 5. Σαν μπούμε στ' αυτοκίνητο 6. Μέσα στον πόνο είν' η χαρά 7. Ηρακλειώτικες κοντυλιές 8. Πηδηχτός χορός 9. Τα μαύρα μάτια την αυγή 10. Μωρό μου την αγάπη σου 11. Καλαματιανός συρτός 12. ’σπρη, βιτσάτη, λυγερή 13. Η σκνίπα 14. Ήρθες παιδί μου 15. Της ξενιτιάς τα βάσανα 16. Ο χωρισμός 17. Κρητικό συρτάκι
CD 6
ΓΙΩΡΓΗΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ
1. Αρμενοχωριανός συρτός 2. Φουρνιανός συρτός 3. Συρτός του Κουτσουρέλη 4. Νενέ μου 5. Τ' αγρίμι 6. Μπαρμπούνι μου 7. Σαράντα μέτρα θάλασσα 8. Λουσακιανός συρτός 9. Χίτλερ 10. Φιλεντέμ 11. Το άρωμα 12. Κοντυλιές 13. Κρουσταλοβραχιονάτη μου 14. Αυτοσχεδιασμοί
CD 7 ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΚΟΡΔΑΛΟΣ
1. Το ξεροστεριανό νερό 2. Στων αμαθιών σου τη φωτιά 3. Όλοι μου λένε γιάιντα κλαις 4. Δυο περιστέρια παίζουνε 5. Μοιάζουν πολύ τση θάλασσας 6. Κόσμο δε θέλουν αν θωρούν 7. Τρέχουν τα νερά 8 .Ποιος ουρανός ποια θάλασσα 9. Μου 'χεις ανοίξει μια πληγή 10. Έχω έναν πόνο στην καρδιά 11. Να 'χα την χάρη των πουλιώ 12. Ήρθε καιρός να σου το πω 13. Όνειρα πλέκω μυστικά 14. Συρτός Ρεθεμνιώτικος
CD 8
ΓΙΩΡΓΗΣ ΚΑΛΟΓΡΙΔΗΣ
1. Χανιώτικος συρτός 2. Πολλές φορές στον ύπνο μου 3. Πεντοζάλια κρητικά 4. Συρτός Ηρακλειώτικος 5 .Σ' ένα κλαδί του μενεξέ 6. Φτάνει η πληγή που μ' άνοιξες 7. Αμαριώτικα πεντοζάλια 8. Αγιοβασιλιώτικος συρτός 9. Κάνε φτερά και πέταξε 10. Ηρακλειώτικες κοντυλιές 11. Το γιασεμί χωρίς νερό 12. Ήθελα να 'χα μια καρδιά 13. Με χωρίς πόνο και καημό 14. Μην ταξιδεύεις με το νου
CD 9
ΧΑΡΙΛΑΟΣ- ΚΑΡΕΚΛΑΣ - ΣΤΡΑΒΟΣ - ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΗΣ - ΜΟΥΝΤΑΚΗΣ
1. Άχι Λουσακιανό κρασί 2. Ωχ αλύπητη 3. Ο ψύλλος 4. Χανιώτικος συρτός 5. Σταφιδιανός 6. Ρεθεμνιώτικα πεντοζάλια 7. Συρτό Καρεκλά 8 .Ρεθεμνιώτικος συρτός 9 .Σούστα 10. Μαλεβυζιώτικος 11. Τραγούδι του γάμου 12. Ανωγειανή παρέα 13. Μάθια που εύκολα γελούν 14. Μυλοποταμίτικες κοντυλιές 15. Πόσες φορές γλυκά γλυκά 16. ’ρπαξα και μπαϊλντισα 17. Νέος Καστελλιανός συρτός 18. Καραγκιουλές
CD 10
ΚΑΛΟΓΕΡΙΔΗΣ - ΧΑΡΧΑΛΗΣ - ΜΑΥΡΟΣ - ΝΑΥΤΗΣ
1. Σητειακές κοντυλιές 2. Κοντυλιές της νύχτας 3. Καστρινές κοντυλιές 4. Λασιθιώτικες κοντυλιές 5. Κοντυλιές Καλογερίδη 6. Χανιώτικος συρτός 7. Αποκορωνιώτικος συρτός 8. Χανιώτικος συρτός 9. Κολυμπαριανός συρτός 10. Καλεργιανός συρτός 11. Κοντυλιές 12. Τα ωραία του Ναύτη 13. Μπαλαμπιανός συρτός
Κρητική μουσική παράδοση
Η Κρήτη είναι μια από τις λίγες Ελληνικές περιοχές, που ακόμη και σήμερα συντηρεί μια πλούσια και ακμαία μουσική παράδοση, οι ρίζες της οποίας, περνώντας μέσα από την Τουρκοκρατία, τη Βενετοκρατία και το Βυζάντιο, φτάνουν ως την κλασική αρχαιότητα. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες, διάσπαρτες σε αρχαία Ελληνικά και λατινικά κείμενα, που βεβαιώνουν ότι η μουσική και ο χορός γεννήθηκαν στην Κρήτη και ακόμη ότι οι Κρήτες είχαν αναπτύξει μια αξιόλογη μουσική παράδοση, από την οποία επηρεάστηκαν και άλλες περιοχές.
Από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες και μέχρι την εποχή της βενετοκρατίας οι πληροφορίες που έχουμε για την εξέλιξη της Κρητικής δημοτικής μουσικής - όπως παρατηρεί ο Νίκος Παναγιωτάκης - και ιδιαίτερα κάποια αρχαϊκά στοιχεία της που επισήμανε ο Samuel Baud - Bony, μας δίνουν το δικαίωμα να υποθέσουμε ότι οι καταβολές της ξεκινούν από πολύ παλιά, από την ίδια την πλούσια μουσική παράδοση της Αρχαιότητας, αφού άλλωστε είναι ιστορικά τεκμηριωμένο ότι η παρουσία ιθαγενών ελληνόφωνων πλυθυσμών στην Κρήτη υπήρξε συνεχής και αδιάλειπτη. Κατά την εποχή της βενετοκρατίας στην Κρήτη, που είναι μια από τις εξοχότερες και σημαντικότερες του ελληνικού πολιτισμού, ιδρύονται σχολές εκκλησιαστικής μουσικής, όχι μόνο στους καθολικούς, αλλά και σε πολλούς ορθόδοξους ναούς. Παράλληλα με την εκκλησιαστική αναπτύσσεται και η κοσμική μουσική, η οποία συνοδεύει τις πομπές, τις λιτανείες και τις τελετές στις αυλές των δόγηδων, όπως επίσης και τις διασκεδάσεις των απλών ανθρώπων. Τα τραγούδια που ακούγονται άλλοτε είναι παραδοσιακά και άλλοτε του συρμού (μαδριγάλια, ναπολιτάνες και άλλα είδη ελαφράς μουσικής), που φτάνουν στην Κρήτη με κάποια πιθανώς καθυστέρηση. Θα πρέπει ακόμη να προστεθεί ότι κατά καιρούς ερχόντουσαν από τη βενετία διάσημοι μουσικοί για να επιδείξουν την τέχνη τους στους κατοίκους του Χάνδακα.
Μέσα σ'αυτό το κλίμα γεννήθηκε και ανδρώθηκε ο κορυφαίος και μοναδικός επώνυμος Κρητικός μουσικοσυνθέτης Φραγκίσκος Λεονταρίτης (1581-1672), με την ανακάλυψητου οποίου - από τον καθηγητή Ν. Παναγιωτάκη - μετατίθενται οι αρχές της νεοελληνικής μουσικής τέσσερις αιώνες νωρίτερα. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, αρκετοί μεγάλοι δάσκαλοι τηε εκκλησιαστικής μουσικής, όπως ο Μανουήλ Χρυσάφης, ο Ακάκιος Χαλκιόπουλος κ.α βρ΄σικουν καταφύγιο στην Κρήτη, όπου ιδρύουν σχολές και διδάσκουνσυστηματικά την βυζαντινή μουσική. Έτσι, από τα μέσα του 16ου ως τα μέσα του 17ου αιώνα εμφανίζονται στην Κρήτη πολλοί νέοι μελοποιοί, όπως οι αδελφοί Επισκόπουλοι, ο Κοσμάς Βαράνης, ο Δημ. Ντάμιας κ.α, οι οποιοί με το έργο τυος συμβάλλουν όχι μόνο στην συνέχιση αλλά και στην ανανέωση της εκκλησιαστικής μουσικής.
Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους, το 1669, πολλοί Κρήτες κατέφυγαν στα επτάνησα όπου μετέφεραν και την ιδιότυπη μουσική τους παράδοση, γνωστή έκτοτε ως κρητική ή κρητοεπτανησιακή μουσική. Παράλληλα καλλιεργείται και η παραδοσιακή δημοτική μουσική, η οποία ακόμη και μέχρι σήμερα, συντηρείται και εξελίσεται αρκετά ικανοποιητικά.
Ο φυσικός διαμελισμός του νησιού σε επιμέρους διαμερίσματα, οι ιδιαίτερες ασχολίες των κατοίκων και οι ειδκές οικονομικό-κοινωνικές συνθήκες ζωής σε κάθε περιοχή, συνετέλεσαν στη δημιουργία μιας μεγάλης ποικιλίας οργανικών μελωδιών και τραγουδιών, που καλύπτουν όλες τις ανάγκες των ανθρώπων που τα έπλασαν στον υλικό, τον κοινωνικό και τον πνευματικό τους βίο. Από τα τραγούδια αυτά άλλα έχουν μόνο τοπική μόνο και άλλα παγκρήτια διάδοση. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα λεγόμενα ριζίτικα τραγούδια της Δυτικής Κρήτης, από την έρευνα των οποίων έχει διαπιστωθεί ότι αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, που περιλαμβάνει όλα τα είδη και τις κατηγορίες των δημοτικών τραγουδιών των άλλων ελληνικών περιοχών, πλην του κύκλου των κλέφτικων τραγουδιών. Αρκετά από τα ριζίτικα τραγούδια, με εμφανές το ακριτικό στοιχείο, προέρχονται από τουε βυζαντινούς χρόνους, ενώ άλλα, με στοιχεία περισσότερο πραγματιστικά, από τους χρόνους της Ενετοκρατίας. Εκτός απ' αυτά μπορεί να διακρίνει κανείς ένα τρίτο στρώμα από της εποχή της Τουρκικής κατοχής και ένα τέταρτο με νεώτερα τραγούδια που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα του 20ου αιώνα (Μάχη της Κρήτης - Κατοχή και αντίσταση, εμφύλιος πόλεμος, Κυπριακός αγώνας κλπ.)
Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι λεγόμενες ρίμες και ιδίως οι μαντινάδες που συνεχίζουν να αποτελούν, ακόμη και σήμερα, ένα από τα σημαντικότερα μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης του κρητικού λαού όπως επίσης και η μουσική των παραδοσιακών χορών. Από αυτούς οι περισσότερο διαδεδομένοι είναι οι: "συρτός", γνωστός και ως "χανιώτικος συρτός", ο "καστρινός πηδηχτός", η "σούστα" και ο "πεντοζάλης" (σιγανός και γρήγορος), ενώ υπάρχουν και κάποιοι άλλοι ακόμη με καθαρό τοπικό χαρακτήρα και πολύ περιορισμένη διάδοση. Οι μελωδίες των χορών αυτών, που παίζονται στη λύρα ή το βιολί με τη συνοδεία λαούτου ή κιθάρας, δεν έχουν αυστηρά καθορισμένη μορφολογική δομή. Αποτελούνται από μερικές αυτονομίες και απλές προς τον πυρήνα τους μελωδικές φράσεις, τις κοντυλιές, που επιδέχονται καλλωπισμούς με τη μέθοδο του περιορισμένου αυτοσχεδιασμού και μπορούν να συνδυαστούν κατά ποικίλους τρόπους. Τα χρησιμοποιούμενα όργανα είναι η λύρα, το βιολί, το λαούτο, η κιθάρα, το μαντολίνο, το μπουλγαρί, η ασκομπαντούρα (άσκαυλος) κ.α τα οποία συνδυάζονται σε ζυγιές, όπως λ.χ λύρα με λαούτο, βιολί με κιθάρα ή λαούτο κ.ο.κ
Από τη σύντομη αυτή ανασκόπηση γίνεται φανερό ότι στην Κρήτη υπήρχε και συνεχίζει να υπάρχει, μια πλούσια και ακμαία μουσική παράδοση. Στην εξελιξή της σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι μεγάλοι λαϊκοί μουσικοί - δημιουργοί και οργανοπαίχτες - της περιόδου 1920 - 1955 που περιλαμβάνονται με τις αυθεντικές μουσικές εκτελέσεις τους, στην αξιόλογη μουσική έκδοση "Οι πρωτομάστορες της κρητικής μουσικής". Αξιοθαύμαστη και επαινετή είναι και η προσπάθεια καταγραφής των ηχογραφήσεων αυτών από το Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι, που αποτελεί μια μεγάλη προσφορά στη διάσωση και διατήρηση της μουσικής μας παράδοσης. Ας ελπίσουμε ότι οι ραγδαίες μεταβολές που συντελούνται σήμερα στον παραδοσιακό τρόπο ζωής και οι επιδράσεις του από την τουριστική πλημμυρίδα δεν θα επηρεάσουν δυσμενώς την τόσο ζωντανή και ενδιαφέρουσα μουσική παράδοση.
Γιώργης Αμαργιανάκης
Καθηγητής Μουσικολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών
